ปัญหาที่ ๖ ผี และวิญญาณ (เวทคูปัญหา)

      พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า “ดูก่อนพระนาคเสน เจตภูต (Spirit: ผี, วิญญาณ) มีหรือไม่”

      พระนาคเสนทูลตอบว่า “ขอถวายพระพร เจตภูตคืออะไร”

      ม: “คือสิ่งที่สิงอยู่ในกายซึ่งเป็นผู้บัญชาให้ ตาดูรูป หูฟังเสียง จมูกดมกลิ่น ลิ้นลิ้มรส กายแตะต้อง ใจรับรู้ ประหนึ่งเราอยู่บนปราสาทนี้ เมื่อจะดูจะฟังอะไรทางไหน ก็ให้เปิดหน้าต่างไปดูไปฟังทางนั้น”

      น: “ถ้าเป็นอย่างพระองค์ตรัสเปรียบเทียบก็ได้ความว่า เจตภูตบัญชาให้ตาดูรูปก็ได้ ให้ฟังเสียงก็ได้ เป็นอันว่าทางเดียวใช้ได้ทั่วไปทั้งดู ทั้งฟังเป็นต้น”

      ม: “ไม่ใช่อย่างนั้นสิเธอ”

      น: “อาตมภาพขอทูลถามพระองค์ก่อนว่า เช่น เขาเทน้ำผึ้งลงในอ่างจนเต็ม แล้วให้คนลงไปนอนอยู่ในอ่าง แต่ปิดปากเสีย

      ขอถวายพระพร ผู้นั้นจะรู้ได้หรือไม่ว่าน้ำผึ้งนั้นมีรสหวานเพียงไร”

      ม: “รู้ไม่ได้สิเธอ”

      น: “เพราะเหตุไร ขอถวายพระพร”

      ม: “เพราะลิ้นของผู้นั้นมิได้ลิ้มรสน้ำผึ้ง”

      น: “พระดำรัสเปรียบของพระองค์เบื้องต้นไม่สมกับพระดำรัสเบื้องปลาย”

      ม: “ข้าพเจ้าไม่สามารถจะโต้ตอบกับเธอ ขอเธอจงอธิบายให้ฟัง”

      พระนาคเสนจึงถวายวิสัชนาว่า

     “อาศัยรูปกระทบตา เกิดความรู้ขึ้นเรียก จักขุวิญญาณ

      อาศัยเสียงกระทบหู เกิดความรู้ขึ้นเรียก โสตวิญญาณ

      อาศัยกลิ่นกระทบจมูก เกิดความรู้ขึ้นเรียก ฆานวิญญาณ

      อาศัยรสกระทบลิ้น เกิดความรู้ขึ้นเรียก ชิวหาวิญญาณ

      อาศัยโผฏฐัพพะ (สิ่งที่มาถูกต้องกาย) กระทบกายเกิดความรู้ขึ้นเรียก กายวิญญาณ

      อาศัยธรรมเกิดกับใจ เกิดความรู้ขึ้นเรียก มโนวิญญาณ

      ลำดับนี้ ธรรม คือ ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา วิตก วิจาร ก็เกิดร่วมกันกับ ขณะเมื่อวิญญาณเกิดขึ้นนั้น”

      ม: “ชอบแล้ว”

จบเวทคูปัญหา

ปัญหาที่ ๗ ลักษณะวิญญาณ (วิญญาณลักขณปัญหา)

      พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า “ดูก่อนพระนาคเสน ก็วิญญาณ (คำว่าวิญญาณนี้มี ๒ อย่าง คือปฏิสนธิวิญญาณ วิญญาณแรกเกิดอย่าง ๑ อีกอย่าง ๑ เรียกว่า วิถีวิญญาณ (คือวิญญาณในปัญหานี้) ได้แก่วิญญาณอันเกิดตามทางทวาร ๖ คือ ตา หู  จมูก ลิ้น กาย ใจ ซึ่งมีชื่อเรียกว่าจักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ เป็นต้น ) มีลักษณะอย่างไร”

      พระนาคเสนทูลตอบว่า “ขอถวายพระพร มีลักษณะรู้แจ้ง”

      ม: “เธอจงเปรียบให้ฟัง”

รูปคนยืนอยู่ที่สี่แยกมองได้รอบหมด

      น: “เหมือนคนยืนอยู่ที่ถนนสี่แยก ใครเดินไปมาจากถนนแยกไหนก็ย่อมรู้ย่อมเห็นทั่วทุกคน นี้ฉันใด แม้วิญญาณก็ฉันนั้น คือ เมื่อตาเห็นรูป หูได้ยินเสียง เป็นต้น ก็ย่อมรู้แจ้งทันทีว่านั่นรูป นั่นเสียง”

      ม: “เธอว่านี้ชอบแล้ว”

จบวิญญาณลักขณปัญหา