ปัญหาที่ ๑๒ ลักษณะของสติ (สติลักขณปัญหา)

      พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า “ดูก่อนพระนาคเสน ก็สติเล่ามีลักษณะอย่างไร”

      พระนาคเสนทูลตอบว่า “ขอถวายพระพร มีลักษณะให้นึกได้และถือไว้”

      ม: “ให้นึกได้อย่างไร ถือไว้อย่างไร”

      น: “อันสติเมื่อเกิดขึ้น ย่อมให้นึกถึงบุญบาปทั้งหลาย เช่น ให้นึกว่า ศีลมีลักษณะอย่างนั้น  ศรัทธามีลักษณะอย่างนั้น เป็นต้น”

      ม: “เธอจงหาตัวอย่างมาเปรียบ”

      น: “ขอถวายพระพร เหมือนเจ้าพนักงานคลังพระเจ้าจักรพรรดิ ทำบัญชีพระราชทรัพย์ถวายเพื่อให้ทรงทราบว่า ช้างม้ามีอยู่เท่านั้น พลรบมีอยู่เท่านั้น แก้วแหวนเงินทองมีอย่างละเท่านั้นๆ

            เมื่อพระเจ้าจักรพรรดิได้ทอดพระเนตรบัญชีแล้วจะได้ทรงระลึกถึงบุญบารมีที่ได้ทรงสั่งสมมา ซึ่งเป็นเหตุให้ได้ราชสมบัตินั้น ๆ

      ถวายพระพร สติก็ย่อมเป็นเช่นนั้นแหละเมื่อเกิดขึ้นย่อมให้นึกถึงว่า นี่ดี นี่ชั่ว มีคุณและโทษ เป็นอย่างนั้น ๆ”

      ม: “ก็สติที่มีลักษณะถือไว้นั้นเป็นอย่างไรเล่า”

      น: “ขอถวายพระพร สติเมื่อเกิดขึ้นย่อมให้เลือกถือเอาว่า

นี่ดีมีคุณควรประพฤติ นี่ชั่วให้โทษควรละ”

      ม: “เธอจงเปรียบให้ฟัง”

      น: “เหมือนนายพระทวาร (คนเฝ้าประตู) ย่อมมีหน้าที่ตรวจตราดูผู้เข้าออก  ถ้าเห็นสมควรจึงอนุญาตให้เข้า ถ้าเห็นพิรุธเกรงว่าจะเป็นคนทุจริตก็ห้ามไม่ให้เข้า

รูปทหาร ทำหน้าที่รักษาการณ์เฝ้าประตู

            ขอถวายพระพร สติก็เป็นอย่างนั้นแหละ ย่อมคอยกีดกันสิ่งที่ชั่วมิให้เข้ามาประจำใจ เลือกเฟ้นไว้เฉพาะสิ่งที่ดีกระทำไว้ในใจ”

      ม: “เธอว่านี้ฟังได้”

                                    จบสติลักขณปัญหา

ปัญหาที่ ๑๓ ลักษณะของสมาธิ (สมาธิลักขณปัญหา)

      พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า “ดูกรพระนาคเสน ก็สมาธิ (ความตั้งใจมั่น) มีลักษณะอย่างไร”

      พระนาคเสนทูลตอบว่า “มีลักษณะเป็นประธาน ขอถวายพระพร อันความดีทั้งหลายล้วนมีสมาธิเป็นหัวหน้าเป็นประธานทั้งสิ้น”

      ม: “เธอจงเปรียบให้ฟัง”

      น: “ขอถวายพระพร เหมือนพระมหากษัตริย์เสด็จงานพระราชสงคราม พร้อมด้วยจตุรงคเสนา ก็บรรดาเสนา ๔ เหล่า ซึ่งจัดเป็นหมู่หมวดนั้น ต้องมีพระมหากษัตริย์เป็นผู้บัญชากิจการเป็นประธานกิจการนั้นๆ จึงจะดำเนินลุล่วงไปได้

            ตัวอย่างนี้ฉันใด แม้สมาธิ ก็ฉันนั้น ย่อมเป็นหลักเป็นประธานของความดีทั้งหลาย จริงอยู่ความดีทั้งหลายต้องอาศัยใจที่มั่นคง ใจที่แน่วแน่ เป็นหลักจึงจะอยู่คงที่หรือจะก้าวหน้าไปถึงที่สุดแห่งความดีได้

              นัยแห่งพระพุทธภาษิตก็มีรับรองอยู่ว่า จงทำสมาธิให้เกิด เหตุว่าผู้มีจิตเป็นสมาธิย่อมรู้แจ้งตามความจริง”

      ม: “เธอนี้สามารถ”

                                    จบสมาธิลักขณปัญหา