อุปมากถาปัญหาบทมาติกา

      พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า “ดูก่อนพระนาคเสน ผู้ที่สำเร็จเป็นพระอรหันต์พึงถือองค์ (องค์ประกอบ) กี่ประการ”

      พระนาคเสนทูลตอบว่า “ขอถวายพระพร ผู้ที่จะสำเร็จเป็นพระอรหันต์ได้ ต้องมีองค์ได้แก่

ในวรรค ๑ พึงถือ

องค์แห่งลา ๑

องค์แห่งไก่ ๕ 

องค์แห่งกระแต ๑ 

องค์แม่เสือเหลือง ๑

องค์แห่งพ่อเสือเหลือง ๒ 

องค์แห่งเต่า ๕ 

องค์แห่งปี่ ๑

องค์แห่งรางปืน ๑

องค์แห่งกา ๒

องค์แห่งลิง ๒ 

นี้คือวรรค ๑

ในวรรค ๒ พึงถือ

องค์แห่งเถาน้ำเต้า ๑

องค์แห่งบัว ๓

องค์แห่งพืช ๒ 

องค์แห่งไม้ขานาง ๑

องค์แห่งเรือ ๓ 

องค์แห่งเรือติดโสโครก ๒ 

องค์แห่งเสา ๑

องค์แห่งต้นหน ๓

องค์แห่งคนงาน ๑ 

องค์แห่งมหาสมุทร ๕ 

นี้คือวรรค ๒

ในวรรค ๓ พึงถือ

องค์แห่งแผ่นดิน ๕

องค์แห่งน้ำ ๕

องค์แห่งไฟ ๕ 

องค์แห่งลม ๕

องค์แห่งภูเขา ๕ 

องค์แห่งอากาศ ๕ 

องค์แห่งพระจันทร์ ๕

องค์แห่งพระอาทิตย์ ๗

องค์แห่งพระอินทร์ ๓ 

องค์แห่งพระเจ้าจักรพรรดิ์ ๔ 

นี้คือวรรค ๓

ในวรรค ๔ พึงถือ

องค์แห่งปลวก ๑ 

องค์แห่งแมว  ๒ 

องค์แห่งหมู ๑ 

องค์แห่งแมลงป่อง ๑

องค์แห่งพังพอน ๑ 

องค์แห่งสุนัขจิ้งจอก ๒

องค์แห่งเนื้อ ๓ 

องค์แห่งโค ๔ 

องค์แห่งสุกรป่า  ๒ 

องค์แห่งช้าง ๕ 

นี้คือวรรค ๔

ในวรรค ๕ พึงถือ

องค์แห่งราชสีห์ ๗ 

องค์แห่งนกจากพราก ๓ 

องค์แห่งนก ๒

องค์แห่งนกกระจอก  ๑

องค์แห่งนกเค้า ๒ 

องค์แห่งนกตะขาบ ๑

องค์แห่งค้างคาว ๒

องค์แห่งปลิง ๑

องค์แห่งงูสามัญ ๓

องค์แห่งงูเหลือม ๑

นี้คือวรรค ๕

ในวรรค ๖ พึงถือ

องค์แห่งแมงมุม ๑ 

องค์แห่งทารกดูดนม ๑

องค์แห่งเต่าเหลือง ๑

องค์แห่งป่า ๕

องค์แห่งต้นไม้ ๓

องค์แห่งเมฆ ๕

องค์แห่งแก้วมณี ๓

องค์แห่งพรานเนื้อ ๔

องค์แห่งพรานเบ็ด ๒

องค์แห่งช่างถาก ๒

นี้คือวรรค ๖

ในวรรค ๗ พึงถือ

องค์แห่งหม้อ ๑

องค์แห่งกาลักน้ำ ๒

องค์แห่งร่ม ๓

องค์แห่งนา ๓

องค์แห่งยาดับพิษงู ๒

องค์แห่งโภชนะ ๓

องค์แห่งนายขมังธนู ๔

องค์แห่งพระราชา ๔ 

องค์แห่งนายประตู ๒ 

องค์แห่งหินบด ๑

(ตามบทมาติกามีต่อไปอีก  ๔ วรรค  แต่ท่านกล่าวไว้เพียง

วรรค ๗ และปัญหาที่ ๗ เท่านี้)

นี้คือวรรค ๗”

      พระเจ้ามิลินท์ตรัสว่า “ชอบแล้ว”

ปัญหาที่ ๑ ลา

      พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า “ดูก่อนพระนาคเสน ผู้ปฏิบัติต้องบำเพ็ญตนให้เทียบได้กับองค์แห่งลา ๑  นั้น เป็นไฉน”

รูปลา

      พระนาคเสนทูลตอบว่า “ขอถวายพระพร นิสัยลาย่อมนอนได้ทุกแห่งไม่ว่าที่ไหน และนอนไม่มากนัก ฉันใด

      ผู้ปฏิบัติก็ต้องบำเพ็ญตนฉันนั้นเหมือนกัน คือต้องไม่เลือกที่นอนที่ใดจะให้ความสุขในการบริหารร่างกายได้ ก็นอนที่นั้น และ

นอนไม่มากนัก

      ทั้งต้องประกอบความเพียรในที่ ๔ สถาน คือ

เพียรระวังไม่ให้บาปเกิดขึ้นในสันดาน

เพียรละบาปที่เกิดขึ้นแล้ว

เพียรให้กุศลเกิดขึ้นในสันดาน

เพียรการกุศลที่เกิดขึ้นแล้วไม่ให้เสื่อมไป

ดังนัยแห่งพระพุทธภาษิตว่า

‘ภิกษุมีความเพียรตั้งไว้ชอบมั่นดุจท่อนไม้ ไม่ประมาทเพียรพยายามอยู่ในปธานธรรม  ๔  สถานนั้น’

      แม้พระสารีบุตรก็ได้กล่าวความข้อนี้ไว้ว่า ภิกษุผู้บำเพ็ญเพียรจะต้องนั่งสมาธิพอสมควรแก่ความสบาย และทำจิตให้แน่วแน่”

      พระเจ้ามิลินท์ตรัสว่า “ชอบแล้ว”